Logor u Novom Bečeju



Timeline

avgust - septembar 1941. godine

oko 700 zatočenika

svi su prebačeni u Beograd pa kasnije ubijeni

Prve jevrejske zajednice na teritoriji Novog Bečeja se spominju već u 18. veku. Tragovi o osnivanju najstarijih jevrejskih organizacija poput pogrebnog društva i Jevrejske opštine datiraju iz 19. veka. Tada je osnovano jevrejsko groblje, a 1865. je sagrađena sinagoga, koja je porušena nakon Drugog svetskog rata. U ovom gradu je u osvit Drugog svetskog rata živelo oko 200 pripadnika jevrejske zajednice. Mnogi od njih su svojom delatnošću ostvarili znatan doprinos privrednom i kulturnom razvoju Novog Bečeja. 

Nakon nemačke invazije na Kraljevinu Jugoslaviju, u novoj preraspodeli teritorija Novi Bečej je nominalno pripao nemačkoj okupacionoj zoni, ali je primarna uprava Banata bila poverena lokalnim Nemcima – folksdojčerima. Okupacija je bila praćena donošenjem antisemitskih zakona. Muški pripadnici novobečejske jevrejske zajednice prvi su podlegli merama ograničavanja slobode. Većina njih je, sredinom maja 1941. godine, zatočena u dvorištu sinagoge u Novom Bečeju i primorana da obavlja veoma ponižavajuće poslove. Napadom Nemačke na Sovjetski Savez, režim je počeo da poprima odlike sve veće surovosti, pa su, pored komunista i antifašista, tada pohapšeni svi preostali Jevreji i zatvoreni u sinagogu. Već jula meseca 1941. godine, premešteni su u prostorije žitnog magacina „Klein i Horvat”, ali je prostrani žitni magacin, koji se nalazio u centru Novog Bečeja, bio tek još jedno privremeno boravište lokalnih Jevreja. Narednog meseca su intezivno vršena hapšenja preostalih Jevreja iz okoline Novog Bečeja. Kako je u ovom gradu trebalo osnovati sabirni logor za Jevreje iz velikokikindskog, novokneževačkog  i novobečejskog sreza, tako prostorije žitnog magacina „Klein i Horvat” nisu više bile adekvatne. Za novi logor određen je „Leo Weiss”, takođe žitni magacin, čija se zgrada danas nalazi u veoma lošem stanju i bez ikakve oznake da je na ovom mestu nekada bio logor. Oba magacina izgrađena su u međuratnom periodu, a njihovi stalni zakupci su bili upravo lokalni Jevreji, koji su od kraja 19. veka preuzeli čitavu žitarsku trgovinu. U magacinu je početkom septembra 1941. godine bilo oko 700 Jevreja, koji su na malom prostoru, uz neadekvatnu infrastrukturu, higijenu i oskudnu hranu trpeli torturu Jozefa Klapke, komandanta logora, prethodno lokalnog opštinskog činovnika, i njegovih osam policajaca koji su čuvali logor.

Za razliku od srednjebanatskih i južnobanatskih Jevreja, koji su sredinom avgusta 1941. godine prebačeni u Beograd, Jevreji koji su se nalazili u sabirnom logoru u Novom Bečeju transportovani su 20. septembra 1941. godine. U Beogradu je došlo do razdvajanja muškaraca i žena i dece, te su muškarci prebačeni u logor Topovske šupe i odatle odvođeni na streljanje, a žene i deca su privremeno razvrstani po beogradskim jevrejskim porodicama, nakon čega će tragično nastradati na Starom sajmištu. U vreme Holokausta uništena je gotovo čitava jevrejska zajednica Novog Bečeja.

 

Literatura: Lazar Mečkić, Novi Bečej i Vranjevo kroz istoriju, Novi Bečej 1989, Božidar Ivković, „Uništenje Jevreja i pljačka njihove imovine u Banatu 1941-1944.”, Tokovi Revolucije, br. 1 (1967), str. 373-403., Branislav Kiselički, Nastanak, razvoj i uništenje jevrejske zajednice u Novom Bečeju, Novi Sad 1992, YVDA-O.39-164