maj - jun 1944. godine
oko 3.500 Jevreja u getu, oko 4.000 u logoru u mlinu
svi su deportovani u logore u Trećem rajhu
U osvit Drugog svetskog rata u Subotici je živelo 4900 Jevreja, što je činilo jednom od najbrojnijih jugoslovenskih jevrejskih opština.
Mađarska je, kao saveznica nacističke Nemačke, malo nakon Aprilskog rata 1941. godine od Kraljevine Jugoslavije prisvojila Bačku, Baranju, Međumurje i Prekomurje, uspostavivši tako ne samo vojnu upravu, već i svoje antisemitske zakone. Iako su imućni i ugledni predstavnici subotičke jevrejske zajednice, kao garant mira, bili određeni za taoce, ubrzo su bili pušteni na slobodu. Početne antisemitske mere podrazumevale su eksproprijaciju jevrejske imovine i prisilnu mobilizaciju odraslog muškog stanovništva. Mobilizacija je počela 1942. godine i predviđala je odlazak radnih grupa na tlo okupiranog dela Sovjetkog Saveza, Mađarske ili Borskog rudnika, dok je jedan deo popunjavao borbene jedinice mađarske vojske na Istočnom frontu. Izvestan broj subotičkih Jevreja, optuženih za otpor vladajućem režimu, bio je zatočen ili je stradao u zloglasnom zatvoru Žuta kuća, smeštenom u samom centru grada. Period mađarske uprave na pomenutom prostoru opstao je do marta 1944. godine, nakon čega je vlast nad tim područjem preuzela Nemačka.
Za razliku od mađarskog režima, u kome nije bilo sistematskog uništavanja jevrejskog stanovništva, nemačka uprava je odmah pribegla merama odmazde nad Jevrejima. Tokom aprila 1944. godine objavljene su naredbe koje su za Jevreje propisale obavezno nošenje Davidove zvezde, oduzimanje celokupne imovine i, konačno, ograničeno slobodno kretanje. Početkom maja 1944. godine, jevrejsko stanovništvo u Subotici koje je brojalo između 3000 i 3500 ljudi bilo je preseljeno u višespratnice prvog geta na teritoriji Srbije. Bilo im je dozvoljeno posedovanje samo najosnovnijih stvari. Subotički geto se nalazio u blizini železničke stanice. Na ograničenom prostoru, izolovanom od grada i ograđenom bodljikavom žicom, živeo je veliki broj ljudi koji su bili pod stalnim policijskim nadzorom, uz ograničene mogućnosti izlaska. Međutim, geto je bio samo privremena stanica subotičkih Jevreja, s obzirom na to da su oni već 16. juna 1944. godine teretnim vagonima prebačeni u logor u Bačalmašu. Nakon desetak dana u mađarskom logoru, osim male grupe koja je odvedena na prinudni rad u Austriju, veliki deo Jevreja iz subotičkog geta završio je svoje putovanje u Aušvicu. U Subotici se danas, na mestu nekadašnjeg geta i mesta sa koga su vršene deportacije, nalazi jedan od spomenika posvećenih stradanju Jevreja.
Pored geta, u Subotici je bio i logor u kome je 1944. godine bilo smešteno još oko 4000 Jevreja iz Novog Sada i srednje Bačke. Uslovi života u improvizovanom logoru, koji se nalazio na mestu nekadašnjeg mlina, bili su potpuno nehumani. Hrana je bila veoma oskudna, a kako kreveta nije bilo, logoraši su spavali na betonu. Subotički logor je takođe likvidiran daljim transportom ka mađarskom logoru u Baji, a posle nekog vremena i konačnim odlaskom u Aušvic.
Po okončanju Drugog svetskog rata u Suboticu se vratilo oko 1000 Jevreja, a usled velikih migracija njihov broj je tokom vremena nastavio da se smanjuje.
Literatura: Jaša Romano, Jevreji Jugoslavije 1941-1945, Beograd 1980, Pavle Šosberger, Jevreji u Vojvodini: kratak pregled istorije vojvođanskih Jevreja, Novi Sad 1998, Vladimir Todorović, Poslednja stanica Aušvic, Novi Sad 2015, Dušan Jelić, „Kratak pregled istorije subotičkih Jevreja i njihovog doprinosa razvoju grada”, Rukovet: časopis za književnost, umjetnost i društvena pitanja, br. 4/5 (1994), str. 2-79.
